Obchodzona w 2009 r. rocznica 550-lecia hrabstwa kłodzkiego, stała się okazją do przypomnienia tego ważnego wydarzenia w dziejach naszego regionu. Staraniem Starostwa Kłodzkiego odbyło się wiele imprez kulturalnych ? rozrywkowych i naukowych, w tym wystawy, inscenizacje historyczne, konferencja naukowa ? popularyzujących ten fakt historyczny i promujących w ten sposób Ziemię Kłodzką.
Chcąc także mieć swój skromny udział w obchodach jubileuszowych, przedstawiamy na łamach ?Almanachu? sylwetkę pierwszej kłodzkiej hrabianki. W 1459 r. 24 czerwca król Jerzy z Podiebradu podniósł Ziemię Kłodzką do godności suwerennego hrabstwa. Pierwszymi kłodzkimi hrabiami są więc przedstawiciele rodu Podbieradów. Po śmierci króla Jerzego, przy podziale ojcowizny w 1472 r., księstwo ziębickie i hrabstwo kłodzkie przypadło Henrykowi I Starszemu. Żoną księcia Henryka I Starszego i zarazem pierwszą hrabianką kłodzką, była margrabianka Urszula brandenburska z dynastii Hohenzollernów.
Urszula urodziła się 26 IX 1450 r. jako pierwsze dziecko Albrechta Achillesa Hohenzollerna, margrabiego brandenburskiego, późniejszego elektora i jego pierwszej żony Małgorzaty, córki margrafa Jakuba badeńskiego. Po śmierci matki, która zmarła 24 listopada 1457 r., wychowaniem Urszuli zajęła się druga żona Albrechta ? Anna. Spośród 19. dzieci (11 dziewczynek i 8 synów) Urszula była ukochaną córeczką tatusia. Ojciec mając na względzie przyszłość swych córek, planował wydanie ich za mąż już od najwcześniejszych lat. Tylko niektóre z nich w chwili zawierania zaręczyn przekroczyły 10 lat, większość stawała się narzeczonymi w wieku 4-8 lat.
Uroczyste zaręczyny Urszuli odbyły się 25 listopada 1460 r., ale decyzja o tym przedsięwzięciu zapadła rok wcześniej, w chwili, gdy miała 9 lat. Kontrakt przewidywał po dopełnieniu małżeństwa zabezpieczenie dożywocia Urszuli na Kłodzku. Miała otrzymywać rocznie na św. Michała 105 kóp groszy praskich od miasta, 100 od celników, 4 od szlifierzy, 3 od rzeźników i 3 od foluszników. Ponadto 2 sarny, 6 zajęcy od handlarzy śledzi i 6 świń od młynarzy. W maju 1466 r. margrabia Albrecht zażądał od króla Jerzego prawnego zabezpieczenia dożywocia Urszuli na Kłodzku.
Związkowi Urszuli z Henrykiem sprzeciwiał się papież Paweł II z uwagi na ciążącą klątwę na rodzie Podiebradów. Ponieważ Albrecht nie zerwał układu, 15 X 1466 r. na ziemie margrabiego nałożony został interdykt. Do ślubu Urszuli jednak doszło. Odbył się w poniedziałek 9 lutego (w dzień św. Apolonii) 1467 r. w Eger (Cheb w Czechach). Informacje na temat daty ślubu są rozbieżne, niektóre źródła podają dzień 10 lutego. Urszula miała wówczas 17 lat.
Margrabia Albrecht, który kochał przepych, postarał się, by uroczystość ta była niezwykle okazała i wystawna. Orszak ślubny liczył 81 rycerzy, którzy wraz ze swymi giermkami i służbą jechali na 411 koniach. Ochmistrzynie i damy dworu jechały w dwunastu powozach. Sama narzeczona ukazała się w złotej sukni wysadzanej perłami i drogimi kamieniami, przyozdobiona w kosztowne klejnoty.
Z uwagi na obowiązującą klątwę, małżeństwo zawarte zostało bez kościelnego błogosławieństwa.
Krótko przed Bożym Narodzeniem 1467 r. Henryk z Urszulą przyjechali do Kłodzka. Margrabianka Urszula wniosła w posagu 20 tysięcy guldenów reńskich i książęcą wyprawę. Otrzymała 200 marek srebra, powóz zaprzężony w konie, 10 krzeseł wyściełanych aksamitem, pościel, klejnoty, wśród których były klamry, opaski i pierścienie.Garderoba liczyła 3 złote i 5 aksamitnych sukni oraz trzy suknie uszyte z sukna z rękawami zdobionymi perłami, dwie szuby z aksamitu i adamaszku.
W orszaku hrabianki jechały dwie damy dworu ? szlachcianki i dwóch chłopców rodu szlacheckiego, garderobiana, pokojowa, krawiec i kapłan.
Małżeństwo Urszuli z Henrykiem było udane. Księżna wydała na świat ośmioro dzieci: Albrechta (24 VIII 1468), Jerzego (2 X 1470), Jana (23 VI 1472), Małgorzatę (25 VIII 1473), Karola I (4 V 1476), Ludwika (23 VI 1472), Magdalenę (25 I 1482), Zdenę (3 VI 1482). Dwoje z nich zmarło w wieku niemowlęcym ? Jan i Ludwik.
5 sierpnia 1469 r. król Jerzy zastawił Kłodzko swej synowej, Urszuli. Hrabianka dobrze zapisała się w dziejach miasta. Była m.in. dobrodziejką klasztoru augustianów.
Po śmierci Henryka (1498 r.) owdowiała Urszula występowała w dokumentach kłodzkich zawsze na pierwszym miejscu, przed nawet już dorosłymi synami, jako dożywotnia pani hrabstwa.
5 maja 1501 r. synowie Urszuli Albrecht, Jerzy i Karol sprzedali hrabstwo kłodzkie Ulrykowi von Hardegg za sumę 70 tys. guldenów reńskich. Synowie zabezpieczyli dożywocie matki na części dochodów z miast Ziębice i Ząbkowice oraz okolicznych wsi.
Pod koniec życia Urszula przebywała w klasztorze św. Katarzyny we Wrocławiu, gdzie w dzień św. Katarzyny, w sobotę 25 listopada 1508 r. zmarła w wieku 58 lat. Krótko przed śmiercią, w 1508 r. sporządziła testament, który do dziś zachował się i jest przechowywany w zbiorach Archiwum Państwowego we Wrocławiu. Urszula pochowana została w mnisim habicie 27 listopada 1508 r. w klasztorze klarysek poza murami Wrocławia. Następnie szczątki jej przeniesione zostały do kościoła bernardynów w Kłodzku, gdzie mieściło się rodowe mauzoleum Podiebradów.
Wrocławska płyta nagrobkowa, wykonana w piaskowcu prawdopodobnie na początku 1509 r., zachowała się do dziś ? choć poważnie uszkodzona ? i znajduje się obecnie w lapidarium Muzeum Architektury we Wrocławiu. Na płycie z herbem rodowym znajduje się inskrypcja: ?Roku Pańskiego 1508 dnia 25 listopada zmarła wysoko urodzona księżna i pani z domu margrabianka brandeburska i hrabini Kłodzka?.
Rodowe mauzoleum Podiebradów zbudowane w 1475 r. w kościele bernardynów w Kłodzku, przeniesione zostało w 1558 r. do kościoła parafialnego. Tu też 6 czerwca 1558 r. w książęcej krypcie przed ołtarzem głównym znalazły ostatecznie miejsce spoczynku szczątki Urszuli. Do 1637 r. istniała tam tumba wykonana z białego marmuru, otoczona balustradą, którą następnie jezuici zastąpili nową inskrypcyjną tablicą, wykonaną z brązu.
Krystyna Oniszczuk-Awiżeń
Tekst pochodzi z V Almanachu Ziemi Kłodzkiej, wyd. Oficyna Wydawnicza Brama, Kłodzko, 2010
Literatura:
B. Czechowicz, Zapomniany wrocławski nagrobek pierwszej hrabiny kłodzkiej, księżnej Urszuli brandenburskiej (+1508), ?Wędrowiec. Wrocławskie Zeszyty Krajoznawcze?, 1995, nr 3-4, s. 11-15
A. K. Dudek, Kościół pobernardyński tzw. obserwantów pw. Świętych Jerzego i Wojciecha (Chrystusa Króla) w Kłodzku, Kłodzko 2009, s. 26-27
S. Głogowski, Genealogia Podiebradów, Gliwice 1997, s. 22-27
P. Henkel, Das Grabdenkmal der Grafen von Glatz, ?Glatzer Heimatblätter?, XXIX-1943, s. 115-120
W. Hohaus, Ursula, Markgräfin von Brandenburg, Gräfin von Glatz, ?Vierteljahrschrift für Geschichte und Heimatskunde der Grafschaft Glatz”, Habelschwerdt 1888/89, t. VIII, s. 239-254
J. Kögler, Chronicken der Grafschaft Glatz, Glatz 1841, s. 260
W. Volkmer, Die Totengrüfte ind der Glatzer Pfarrkirche, ?Die Grafschaft Glatz?, 1916, nr 7/8, s. 53-55
