Znani i nieznani: Śladami Gerharda Hirschfeldera

Rok 2010 był wyjątkowym dla mieszkańców Ziemi Kłodzkiej ? tych obecnych oraz dawnych, którzy mieszkają dziś na terenie Niemiec. Stało się to za sprawą ks. Gerharda Hirschfeldera (1907-1942), kłodzczanina, pierwszego błogosławionego diecezji świdnickiej.

W niecałe 60 lat po męczeńskiej śmierci księdza, w 1998 r. w katedrze w Münster w Niemczech otwarty został proces beatyfikacyjny ks. Hirschfeldera. Jego uwieńczeniem stała się msza święta, odprawiona 19 IX 2010 r. w Münster, podczas której legat papieski, kardynał Joachim Meisner z Kolonii ogłosił w imieniu Ojca św. Benedykta XVI, że Sługa Boży, ks. Gerhard Hirschfelder zostaje zaliczony w poczet błogosławionych Kościoła. Tym samym Ziemia Kłodzka zyskała swego pierwszego błogosławionego. W niedzielę, 10 października 2010 r., w Kudowie-Zdroju o godz. 10.00 odprawiona została historyczna, uroczysta msza św. dziękczynna za dar beatyfikacji.

Postać Hirschfeldera niestety jeszcze nie wszystkim jest znana. Do jej szerszej popularyzacji przyczyniło się wiele podejmowanych w 2010 r. działań i wydarzeń, które warto podsumować i przypomnieć.

Kim był Gerhard Hirschfelder

Urodził się 17 lutego 1907 r. w Kłodzku. W kościele oo. Jezuitów był ochrzczony. W Kłodzku uczęszcza ł do szkoły podstawowej i średniej. Po maturze podjął studia teologiczne we Wrocławiu. OEwięcenia kapłańskie przyjął 31 stycznia 1932 r. we Wrocławiu, a mszę św. prymicyjną odprawił w kaplicy Sióstr Służebnic Najświętszego Serca Pana Jezusa w Długopolu- Zdroju. Pierwszą jego placówką duszpastersk ą była parafia w Kudowie-Zdroju-Czermnej. Tu dał się poznać jako utalentowany i gorliwy kapłan. Potrafił skupić wokół siebie liczną młodzież, wskutek czego Czermna stała się niebawem nieformalnym centrum młodzieżowym. Stąd wyruszano na pielgrzymki do Wambierzyc i na Górę Igliczną. Z ogromną determinacją bronił młodych przed hitlerowskimi formacjami młodzieżowymi, co oczywiście wkrótce wywołało reakcję ze strony lokalnych przywódców partii nazistowskiej. Był inwigilowany, wielokrotnie przesłuchiwany, zastraszany, padł także ofiarą pobicia przez faszystowskich bojówkarzy. W 1939 r. został przeniesiony do Bystrzycy Kłodzkiej wraz z nominacją na duszpasterza młodzieży Ziemi Kłodzkiej. Bojówki młodzieży hitlerowskiej podejmowały wówczas akcje profanacji kaplic, krzyży i innych znaków religijnych. Po jednej z takich brutalnych akcji, ks. Gerhard wygłosił w bystrzyckim kościele płomienne kazanie, które zakończył słowami: ?Kto z serc młodzieży wyrywa wiarę w Chrystusa, jest przestępcą?. 1 sierpnia 1941 r. gestapo aresztowało księdza Hirschfeldera. Osadzony został w kłodzkim więzieniu, gdzie napisał przejmujący tekst Drogi Krzyżowej. Pod koniec grudnia 1941 r. deportowany został do obozu koncentracyjnego w Dachau. Otrzymał tu nr 28972 i został umieszczony w bloku 30., o zaostrzonym reżimie, przeznaczonym dla polskich księży. W marcu 1942 r. przeniesiony został do bloku 26, w którym przebywali księża niemieccy. Zmarł z wyczerpania i niedożywienia na zapalenie płuc 1 sierpnia 1942 r., mając 35 lat. Jego spalone w krematorium prochy przesłano krewnemu, Klemensowi Hirschfelderowi z Kudowy, który przekazał je do Czermnej i tam spoczęły w grobie na cmentarzu przy miejscowym kościele.

Polskie opracowania biografii G. Hirschfeldera

Popularyzację losów ks. Hirschfeldera w języku polskim rozpoczęło czasopismo ?Ziemia Kłodzka?, publikując w 1993 r. artykuł pt. Męczennik Ziemi Kłodzkiej, autorstwa Daniela Udoda. Wcześniej nic o tej postaci obecni mieszkańcy Ziemi Kłodzkiej nie wiedzieli. Redaktor Daniel Udod, również były więzień obozu koncentracyjnego Dachau, ostatnie lata swego życia spędził w Czermnej, badając i publikując informacje o życiu księdza G. Hirschfeldera.

W zasadzie jednak do końca XX w. zarówno literatura niemiecka jak i polska ujmująca losy Hirschfeldera była dość skromna. Istotne zmiany nastąpiły dopiero od początku XXI w. Doczekaliśmy się w sumie trzech w języku polskim biografii księdza.

Autorem pierwszej z nich, wydanej w 2005 r. jest Waldemar Wieja ? nauczyciel historii ze Złotego Stoku. W opracowaniu książki, zgromadzeniu niezbędnych informacji, dotarciu do archiwaliów i zdobyciu fotografii, autorowi pomocy udzielili ludzie, działający już od wielu lat z przesłaniem, by utrwalić pamięć o księdzu, który najpierw z charyzmą działał wśród młodzieży, odciągając ich od ideologii hitlerowskiej, a następnie zmarł męczeńską śmiercią. Należeli do nich m.in.: Barbara Franke, Maryla Janik, ks. prałat Franz Jung, ks. Romuald Brudnowski i Elisabeth Kynast z domu Schmidt. Autor książki, W. Wieja przetarł szlak dla wszystkich pozostałych polskich publikacji na temat tej postaci. Książka licząca blisko 120 stron zawiera także zdjęcia z okresu działalności księdza na Ziemi Kłodzkiej oraz listy, które pisał z obozu w Dachau.

Ponownego opracowania życiorysu ks. G. Hirschfeldera podjął się w 2010 r. Władysław Szczepaniak ? również nauczyciel historii, uczący w Liceum Ogólnokształcącym w Kłodzku, którego dodatkowe badania archiwalne pozwoliły na uzupełnienie wielu informacji dotyczących spraw rodzinnych i młodzieńczego okresu życia księdza Hirschfeldera. Udało mu się również zdobyć nowe, ciekawe fotografie archiwalne.

Trzecia biografia ? powstała z myślą o młodym odbiorcy ? opracowana została w sposób nowatorski, w formie komiksu. Autorami tej pozycji są ks. Antoni Dudek ? teksty oraz Johan Kościukiewicz ? rysunki. To opracowanie ukazało się w dwóch wersjach okładkowych i pod dwoma różnymi tytułami: Popłynął pod prąd błogosławiony ksiądz Gerhard Hirschfelder 17 luty 1907 Kłodzko ? 1 sierpnia 1942 Dachau oraz Pierwszy błogosławiony kłodzczanin ks. Gerhard Hirschfelder (1907-1942). Druga wersja rozszerzona została o wstęp, zakończenie i aneks tekstowo-zdjęciowy.

Warto również wspomnieć o specjalnym wydaniu ?Ziemi Kłodzkiej?, w całości poświęconym postaci ks.Gerharda Hirschfeldera, które ukazało się we wrześniu 2010 r. Znajdziemy tam kompendium informacji o życiu i męczeństwie księdza, a także ciekawy materiał ilustracyjny. W wydaniu tym zamieszczono również przetłumaczone i omówione przez ks. prof. Tadeusza Fitycha zapiski więzienne księdza G. Hirschfeldera, w których zawarł istotne wyznanie ? modlitwę wprowadzającą do medytacyjnych tekstów autorskiej Drogi Krzyżowej.

Niezwykle cenne są wspomnienia osób zamieszka łych w przygranicznych miejscowościach Czech, które w czasach młodości znały osobiście księdza Gerharda Hirschfeldera. Relacje tych osób znajdziemy zarówno w omawianych książkach biograficznych jak i w specjalnym wydaniu ?Ziemi Kłodzkiej?. Oto fragment jednej z wypowiedzi: ?To było w pierwszym roku po wojnie, gdy Polacy przybyli do naszej miejscowości. Gminą zarządzał polski burmistrz, który przydzielał przybyłym domy.Moi rodzice wybudowali dom w 1933 r., więc nie był stary i podobał się. Do naszego domu przybyło trzech mężczyzn i kobieta. Jeden z nich zachowywał się agresywnie. Kiedy dotarł do pokoju, na ścianie którego wisiało zdjęcie Gerharda Hirschfeldera, zapytał po niemiecku: skąd mamy to zdjęcie. Odpowiedzieliśmy mu, że dobrze znaliśmy księdza Hirschfeldera. Mężczyzna /…/ patrzył na fotografię i spokojnym głosem powiedział: Ten człowiek jest świętym, byłem z nim w obozie koncentracyjnym. To samo powiedział pozostałym po polsku. Oni również się zmienili. Wrócili następnego dnia. Oddali nam wszystkie klucze, wywiesili polską flagę, żeby nas nikt inny nie niepokoił. Pozostaliśmy w naszym domu aż do wysiedlenia.?Marthel Wolf ? mieszkanka Czermnej w 1945 r.

Inne inicjatywy popularyzujące postać Błogosławionego

Październikową, niezwykle uroczystą mszę św. w Kudowie-Zdroju, dziękczynną za beatyfikację, poprzedziło sympozjum pt. Błogosławiony ks. Gerhard Hirschfelder, organizowane w dniach 8-9 X 2010 r. przez Fundację Odnowy Ziemi Noworudzkiej. Wśród referentów wystąpili autorzy biografii: W. Wieja oraz W. Szczepaniak, a także znawcy historii Kościoła i losów duchowieństwa w czasach nazizmu: ks. prałat prof. dr hab. T. Fitych (moderator sympozjum), ks. dr T. Błaszczyk, ks. dr B. Konopka i ks. dr T. Mirończuk oraz prałat F. Jung. Odbiorcami konferencji była młodzież kudowskiej szkoły średniej oraz goście z Niemiec. Szkoda, że zbyt słabo nagłośniono to sympozjum, sala kudowskiego Teatru Zdrojowego pomieścić mogła bowiem znacznie większą liczbę słuchaczy. Część referatów wydrukowana została w omawianym wydaniu specjalnym ?Ziemi Kłodzkiej?, pozostałe zaś w listopadowej edycji tego czasopisma.

Formą upamiętnienia stały się także tablice ufundowane w miejscach, w których ksiądz Hirschefelder żył i pracował: w Kłodzku w kościele parafialnym oo. Jezuitów, w kaplicy w Długopolu-Zdroju, w Czermnej i Bystrzycy Kłodzkiej. W Kątach Bystrzyckich odbudowano kaplicę przy kościele św. Katarzyny Aleksandryjskiej, którą poświęcono Gerhardowi Hirschfelderowi i polskiemu biskupowi Michałowi Kozalowi (1893-1943) ? również męczennikowi Dachau. Umieszczenie tablic pamiątkowych i poświęcenie kaplicy odbyło się podczas Pielgrzymki Kłodzkiej w dniach 6-13 X 2010 r.

Warto też wspomnieć o wspólnej, polsko-niemieckiej inicjatywie utworzenia szlaku im. Gerharda Hirschfeldera na Ziemi Kłodzkiej, który zapewne już wkrótce zafunkcjonuje. Na 4 lutego 2011 r. natomiast zaplanowana została uroczystość nadania imienia bł. ks. Gerharda Hirschfeldera sali historycznej w Liceum Ogólnokształcącym im. Bolesława Chrobrego w Kłodzku.

Na zakończenie chciałabym przytoczyć fragment listu biskupa świdnickiego, ks. Ignacego Deca, z dnia 28 sierpnia 2010 r. ?… Nasza młoda Diecezja Świdnicka będzie mieć Błogosławionego. /…/ Gdy patrzymy na dzieło życia ks. Gerharda i na jego obozową śmierć, może nam się przypomnieć dzieło życia i męczeńska śmierć błogosławionego ks. Jerzego Popiełuszki. Niekiedy pielgrzymi z Niemiec mówią wprost: ks. Gerhard Hirschfelder ? niemiecki Popiełuszko. Można zauważyć, że obaj błogosławieni są męczennikami dwu wielkich totalitaryzmów XX wieku: jeden ? nazistowskiego, drugi ? komunistycznego. Błogosławionych połączyła nie tylko niemal jednakowa liczba przeżytych lat, ale i Kudowa, gdzie ks. Jerzy przebywał jako kuracjusz oraz Osoba Świętego Benedykta XVI, za którego pontyfikatu zostają beatyfikowani. /…/ będziemy mieć błogosławionego, który wydeptywał sobie ścieżki ku świętości na Ziemi Kłodzkiej. Ten błogosławiony będzie nam przypominał o potrzebie obrony obecności Chrystusa w naszych sercach i w przestrzeni życia publicznego. /…/ Wraz z błogosławionym ks. Jerzym Popiełuszko będzie nam przypominał, że zło należy zwyciężać dobrem. Od czasu życia ks. Gerharda tak wiele się zmieniło, ale ciągle na naszych oczach odnawia się walka złych ludzi z Bogiem i Kościołem. Będziemy mieć nowy wzór i wspaniałego orędownika, aby na naszych drogach życia dochowywać wierności Bogu, Chrystusowi i Kościołowi, aby odważnie wyznawać wiarę i promować wartości ewangeliczne w życiu prywatnym i publicznym?.

Krystyna Oniszczuk-Awiżeń

Tekst pochodzi z VI Almanachu Ziemi Kłodzkiej, wyd. Oficyna Wydawnicza Brama, Kłodzko 2011

Bibliografia:
Brudnowski R., 60 rocznica męczeńskiej śmierci ks. Gerharda Hirschfeldera ? ważny etap w drodze do beatyfikacji,?Ziemia Kłodzka?, nr 143-144, lipiec-sierpień 2002.
Dudek A. K. ks., Kościukiewicz J., Popłynął pod prąd błogosławiony ksiądz Gerhard Hirschfelder 17 luty 1907 Kłodzko ? 1 sierpnia 1942 Dachau, Kłodzko 2010.
Dudek A. K. ks., Kościukiewicz J., Pierwszy błogosławiony kłodzczanin ks. Gerhard Hirschfelder (1907 ? 1942), Kłodzko 2010.
Dziękczynienie za beatyfikację ks. Gerharda Hirschfeldera, ?Ziemia Kłodzka?, nr 197, październik 2010.
Meisner J. kard., Homilia z okazji beatyfikacji księdza Gerharda Hirschfeldera w kościele katedralnym w Münster 19 września 2010 roku, ?Ziemia Kłodzka?, nr 197, październik 2010.
Odzimek K., Ks. Gerhard Hirschfelder niemiecki Popiełuszko, ?Gość Niedzielny?, 28 VII 2002.
Rogowska I. Droga Krzyżowa księdza Gerharda Hirschefdera, ?Ziemia Kłodzka?, nr 115, marzec 2000.
Szczepaniak Z., Duszpasterz młodzieży ks. Gerhard Hirschfelder 1907-1942, Kłodzko 2010.
Udod D., Męczennik z Ziemi Kłodzkiej, ?Ziemia Kłodzka?, nr 34-35, marzec-kwiecień 1993.
Wieja W., Męczennik Ziemi Kłodzkiej Ksiądz Gerhard Hirschfelder, Nowa Ruda ? Złoty Stok 2005.
?Ziemia Kłodzka?, wydanie specjalne: Gerhard Hirschfelder, wrzesień 2010.